Zapewne każdy, kto był w szanującym się włościańskim (a także drobnomieszczańskim) domu przed kilkunastu-kilkudziesięciu lat, zauważył na ścianie różnych rozmiarów obrazy przedstawiające słynnego “jelenia na rykowisku”. W domach mieszczańskich (ale raczej rzadko) można było ujrzeć cudnej urody malunek z lwem w roli głównej.

Oprócz tego niezwyczajną popularnością cieszyły się monidła, które jeszcze w II połowie XX wieku były wykonywane na zamówienie przez wędrownych artystów (sic!). Nie znających tego określenia informuję, że monidło było czymś w rodzaju portretu (niekoniecznie ślubnego) małżeństwa gospodarzy (choć nie tylko), malowanych w oparciu o dostarczoną fotografię. Obraz olejny to obraz olejny, do tego w potężnych ramach złotego koloru, więc gdzież tam jakiejś podłej i pospolitej fotografii mierzyć się z artystyczną produkcją. Nie mówiąc o tym, że do fotografa trzeba było jechać do miasteczka, a wędrowny malarz wykonywał usługę na miejscu, ewentualnie z dostawą do domu.

W pewnych sferach modnym było naigrawać się z tego zjawiska i traktować właścicieli tych dzieł jak pospolitych ćwierćinteligentów lub wręcz głupków. Tymczasem amatorzy tego rodzaju twórczości tak naprawdę niewiele się różnią od współczesnych nam naśladowców mody, z której – być może – w przyszłości nasi potomkowie będą zrywać boki ze śmiechu, odpowiednio komentując ich gusta.

Rzecz oczywiście ma swe korzenie bardzo dawno temu, tak z kilkaset lat z okładem co najmniej. Oto, jak wielu z nas zapewne pamięta z historii kina, niejaki Hood Robin łaził po lesie Sherwood z bandą jemu podobnych awanturników, z których większość miała na sumieniu przestępstwo karane gardłem czyli upolowanego jelenia.

Jelen bowiem uważany był, podobnie jak lew, za zwierzę arystokratyczne, wręcz królewskie, na którego polować wolno było jedynie głowom koronowanym. Szacunek dla tych zwierząt, a także ich konotacje w arystokratycznym świecie pojęć spowodowały, iż występowały one licznie jako motyw na obrazach, freskach czy tkaninach wiszących w rozlicznych zamkach i pałacach. W czasie późniejszym na ścianach tych rezydencji pojawiły się też obrazy przedstawiające kolejnych właścicieli, ich szacowne małżonki i potomstwo.

Kiedy w Europie pojawiło się bogate mieszczaństwo, kupujące sobie za spore sumy tytuły szlacheckie i arystokratyczne, to siłą rzeczy zaczęło ono przyswajać sobie także inne atrybuty klasy, do której nowobogaccy parweniusze wdarli się dzięki sile pieniądza. Tak więc w bogatych mieszczańskich rezydencjach pojawiły się obrazy z motywem jeleni i lwów, o przejętych za długi rezydencjach dawnej arystokracji wraz w wyposażeniem nie wspominając.

Skoro wolno było nuworyszom, to dlaczego nie bardziej ubogim przedstawicielom klasy różnego rodzaju usługodawców. Potem przyszła kolej na ludzi jeszcze bardziej ubogich, a skończyło się na włościanach, ktorzy też nie chcieli być gorsi od swych zubożałych sąsiadów o szlacheckim rodowodzie.

Niestety, jak to zwykle bywa, gdy jakość przechodzi w ilość, poziom artystyczny malowideł był coraz gorszy, by w końcu stracić nawet swój indywidualny charakter i stać się produktem masowym czyli oleodrukiem. Podobnie rzecz się miała z portretami przodków i tym podobnymi dziełami, tyle że w ich przypadku były to miernej wartości malowidła, nazwane później, bodaj przez Maklakiewicza czy Himilsbacha, monidłami (był nawet film w z ich udziałem pod takim tytułem).

Nie wiem, czy te dzieła znaleźć można jeszcze w jakimś wiejskim czy podmiejskim robotniczym domu, ale nie śmiejmy sie z ich właścicieli, tylko zastanówmy. W końcu kupując i wieszając takie wytwory przemysłu artystycznego (?) chcieli oni choć w ten sposób poprawić swój smutny niejednokrotnie byt, wyrażając tęsknotę za innym, lepszym życiem. Nieco inaczej wygląda to oczywiście w przypadku potomków dawnych mieszczan, ale w ich przypadku też mamy do czynienia ze swoistym rodzajem tęsknoty za wyższym statusem. Takie też są koleje mody, która tworzona na potrzeby przecież indywidualne, poprzez zwielokrotnienie traci swój pierwotny sens i jakość.

Nawiasem mówiąc zastanawiam się, czy nagminne posługiwanie się, a niekiedy wręcz epatowanie w dyskusjach czy tekstach nazwiskami mniej lub bardziej wybitnych (im mniej znany, tym bardziej ekskluzywny, a więc trendy) filozofów czy innych twórców idei nie jest swojego rodzaju kiczem intelektualnym, z któregoo pierwowzorem mamy do czynienia w przypadku jelenia na rykowisku czy monidła.