Są książki, które – czytane kiedyś za szczenięcych lat – tkwią w człowieku przez dziesięciolecia. Tak było w moim przypadku ze “Znaczy Kapitanem” Karola Olgierda Borchardta. Kto czytał to wie, że książka należy do górnych półek naszej beletrystyki.

Ta półbiograficzna powieść to nie tylko historia autora. To rzecz o Mamercie Stankiewiczu, kapitanie szkolnego żaglowca “Lwów”, na który w 1925 roku trafił świeżo upieczony kadet Szkoły Morskiej w Tczewie, Borchardt.

Historii Borchardta smaku nadaje prawdziwy, książkowy romantyzm, jakim kierował się przy wyborze życiowej drogi. Wychowany w Wilnie dzieciak zafascynował się książką “Duch Puszczy” o Indianinie Tenandze. Ale urzekła go dopiero ilustracja z tej książki – rufa oddalającego się statku. I Borchardt wsiąkł, wiedział, że chce zostać już tylko marynarzem. Dostał się do szkoły morskiej i rozpoczął praktyki na “Lwowie”.

Kapitanem “Lwowa” był właśnie Mamert Stankiewicz. Adept carskiej marynarki – Polska, gdy się szkolił, nie istniała jak twór państwowy. Po odzyskaniu przez nasz kraj niepodległości był jednym z tych, którzy naszą marynarkę budowali od podstaw. Kiedyś czytałem o nim w innym źródle – okazuje się, że Stankiewiczów było chyba ze czterech braci, każdy związał się z morzem. I tylko jeden przeżył II wojnę światową...

Stankiewicza nazywano “Znaczy Kapitan”, gdyż miał szczególną manierę wysławiania się. Mówił wolno, jakby cedził zdania przez zaciśnięte zęby, a każde zdanie poprzedzał słowem “znaczy”. Gdy autor książki (niezwykle silny, jak na swój wiek) został wyznaczony do pracy przy kabestanie (dla niewtajemniczonych: rodzaj wciągarki do podnoszenia rei na żaglowcach, coś jakby słup ze sterczącymi na boki drążkami – tzw. handszpakami), tak nim zakręcił, że połamał handszaki, do Stankiewicza poleciał pierwszy oficer i z furią się wydzierał “caaały statek połaami!” – ten milcząco przetrzymał wybuch Pierwszego i krótko skwitował: “Znaczy… Za silny”.

Książka to wędrówka po morskich szlakach “Lwowa” i późniejszego “Daru Pomorza”. Czyta się ją jednych tchem, jest doskonałą lekcją polskiej marynistyki. Poznajemy początki Marynarki Handlowej II RP, pierwsze nasze statki, ludzi morza, o których dziś mało kto pamięta. A szkoda, bo ich historie to historie nas wszystkich, jako Polaków.

Mamert Stankiewicz, kawaler Virtuti Militari, zginął, jak na kapitana przystało. W listopadzie 1939 roku dowodzony przez niego transatlantyk “Piłsudski” (pełniący już wówczas służbę wojenną) zatonął u wybrzeży Anglii wpadając na niemiecką minę. Stankiewicz zszedł z pokładu ostatni – jednak, mimo wyłowienia go przez jednostki ratunkowe, zmarł wskutek odniesionych ran.

Piszę ten post, gdyż niedawno ukazało się wznowienie “Znaczy Kapitana” (Oficyna Wydawnicza “Miniatura”). Aż się łezka w oku zakręciła ;) Kupiłem, a jakże – książka stoi teraz obok swej poprzedniczki – sczytanego do białości wydania z 1960 roku.

Polecam gorąco wszystkim. Nie tylko “Znaczy Kapitana”, ale również ciąg dalszy przygód Borchardta: “Krążownik spod Samosierry”.

Ahoj ;)