Pety, pudełka po papierosach, butelki całe, butelki potłuczone, puszki, papiery, opakowania po czipsach,patyczki do czyszczenia uszu, szmaty, części ubrań, foliowe reklamówki, zaschnięte wymiociny, kapsle, korki i Bóg wie co jeszcze. Wbrew pozorom nie jest to opis śmietniska. Trafiłem dziś z kolegą na dawny cmentarz ewangelicki w Białymstoku, a właściwie to, co po nim pozostało.

Pamiętam jeszcze ów cmentarz, kiedy był zupełnie dziko porośnięty drzewami, trawami, krzewami; z bujnej zieleni wyrastało ni stąd ni zowąd strzeliste mauzoleum żołnierzy niemieckich z czasów pierwszej wojny światowej – aby do niego dotrzeć trzeba było przedrzeć się przez prawdziwą dżunglę krzewów i drzew, raj dla dziecięcej wyobraźni. Już wówczas miejscowe lumpy zorganizowały tu sobie miejsce spotkań, wiadomo ładna czerwona cegiełka, dach nad głową, w deszcz i niepogodę wypić i wyszczać się można. Smród od tego miejsca zawsze bił okropny. Później gdzieś w połowie lat dziewięćdziesiątych władze miasta postanowiły zachować to, co się jeszcze z cmentarza uchowało i utworzyły lapidarium. Co wartościowsze nagrobki, które nie zostały rozkradzione przez okolicznych kamieniarzy wkomponowano w mur okalający być może jedną Pdziesiątą powierzchni dawnego cmentarza. Na pozostałej części jeszcze za komuny pobudowano bloki, przedszkole z piaskownicami, urządzono urokliwy skwerek dający w upalne lata przyjemny chłód, a mniej więcej w miejscu, gdzie niegdyś stała brama wejściowa zbudowano bar – starzy białostocczanie pamiętający dawny, cmentarz jeszcze z czasów przedwojennych nazwali ów bar – “Barem pod trupkiem”. Jeszcze do niedawna na podwórkach u okolicznych kamieniarzy można było dostrzec co wartościowsze płyty nagrobkowe z wygrawerowanymi na nich niemieckimi napisami w gotyku, przydały się do robienia nowych nagrobków na nieodległych cmentarzach katolickim i prawosławnym, a marmur zawsze był w cenie.

Nie tak dawno w skwerku na wydeptanym boisku zapadła się ziemia odsłaniając częściowo kryptę z widoczną w niej trumną. Dziurę zasypano.

Tuż po utworzeniu lapidarium ustawiono wzdłuż wytyczonych alejek wysypanych kamykami stylowe lampy, miejsce nabrało szczególnego uroku także wieczorami. Anioł z urwaną głową, ułamanymi rękami i kroczący tak, jakby chciał się wyrwać z więżącego go muru w blasku słońca i w świetle lamp wciąż nie przestawał zwracać na siebie uwagi. Dziś jednak przyblakł, jeszcze mocniej wyszarzał. Takiego brudu, takiego syfu, jak ten, który widzieliśmy dziś nie pamiętam, nigdy takiego nie było. Zaglądam na cmentarz kilka razy w roku.

Można się pocieszać, że lumpy, że pijaczkowie, że gówniarze z gimnazjum, ale wokół są bloki, jest sklep, nawet dwa, jest przedszkole. Dlaczego nie zagląda tu policja? Gdzie się podziewa Straż Miejska? Dlaczego nikt z mieszkańców okolicznych bloków widząc pijących, wymiotujących i oddających mocz na groby barbarzyńców nie podniesie słuchawki i nie wystuka numeru 997, co z posiadaczami komórek, którzy przechodzą codziennie przez skwer?

Podobno stosunek do cmentarzy mówi wiele o kulturze społeczeństwa czy – jak ktoś woli – narodu.

Niemcy trafili do Białegostoku w pierwszej połowie XIX wieku jako fabrykanci, później wysoko wykwalifikowana kadra fabryk włókienniczych, a z czasem zaczęli tu docierać także zwykli robotnicy potrzebni gwałtownie rozwijającemu się przemysłowi włókienniczemu. Do dziś wielu mieszkańców miasta nosi niemiecko brzmiące nazwiska.

Zdjęć nie robiłem, bo po co?