Swego czasu pewna moja dobra znajoma Rosjanka zapytała mnie czy wiem co jest najpiękniejszego w Rosji. Miałem wymienić jedną rzecz, a sądziłem, że jednej jedynej najzwyczajniej wymienić się nie da, bo potrafiłbym ich wymienić co najmniej kilkanaście, jeśli nie kilkadziesiąt. Widząc moje wahanie Iriszka (właściwie Irina) – bo tak ma na imię – uprzedziła moją odpowiedź i odpowiedziała sama – okazało się, że najpiękniejsze są w Rosji odbudowywane i nowo budowane cerkwie.

Iriszka jest absolwentką uniwersytetu w Moskwie, pracuje obecnie w przedstawicielstwie jakiejś firmy zachodniej w Moskwie i bardzo sobie chwali to, co się w Rosji teraz dzieje. I nie jest to kwestia “miski ryżu”. Owszem Rosjanie bardzo sobie cenią stabilność, ale wolność dla wielu z nich – mówię o tych młodych, bo to pokolenie znam najlepiej – jest ważna. A jak rozumieją wolność? I czy rzeczywiście z niej korzystają? Ich wolność polega na tym, że mają możliwość podróżowania po całym świecie, mają możliwość uczęszczania do cerkwi, bez żadnych negatywnych konsekwencji dla nich, a czego nie mieli przecież ich rodzice. Wolność słowa? Owszem, niemal wszystkie media są kontrolowane w Rosji przez Kreml, z kilkoma wyjątkami, wśród nich m.in. z “Novoj Gazetoj” na czele, w której pracowała nieżyjąca już Anna Politkowska. Istnieją też liczne profesjonalne portale internetowe, które kontroli nie poddają się. Poza tym w dobie niemal powszechnego dostępu do Internetu czytanie New York Timesa, The Washington Post, The Washington Times, The Economist nie nastręcza młodym ludziom najmniejszych trudności. Mają dostęp do tych samych informacji, do których mamy my tu w Polsce.

Cerkiew w życiu młodych ludzi odgrywa ogromna rolę. Po jałowych latach ZSRR, a później chaosu i grabieży jelcynowskiej, młodzi ludzie są spragnieni autentycznych wartości, które zapewnia im Cerkiew. Przy czym nie istnieje Cerkiew jednorodna. Cerkiew jest tak jak Kościół w Polsce różnorodna, a może nawet jeszcze bardziej. U nas czasopisma katolickie podupadają, patrz przykład “Więzi”, “Znaku”. Kto je jeszcze czyta? Koncentrują się na samych sobie, odrywają się coraz bardziej od rzeczywistości, angażują się w mierną polską politykę (tu raczej środowiska związane z tymi czasopismami, a nie same czasopisma), i schodzą niestety na dno, o “Tygodniku Powszechnym” nawet nie wspomnę. A w Rosji mamy teraz prawdziwy boom na prasę prawosławną. By wymienić tylko kilka przykładów – znakomite czasopismo “Nieskucznyj sad”, w którym można przeczytać np. że rolą cerkwi prawosławnej jest głoszenie nauczania Jezusa, a nie zajmowanie się sprawami narodowymi – taka była odpowiedź pewnego prawosławnego duchownego na działalność niektórych jego kolegów, którzy próbowali się angażować w jakieś nierozsądne przedsięwzięcia nacjonalistyczne. “Nieskucznyj sad” jest szalenie ciekawym czasopismem, w którym oprócz pogłębionej refleksji nad prawosławiem można znaleźć także artykuły poświęcone filozofii rosyjskiej i światowej, historii, kulturze, bez koncentrowania się jedynie na rosyjskim podwórku. Podobny profil ma znakomita “Foma”, świetni autorzy – zwłaszcza ludzie młodzi ciekawi świata i prawosławia nie zamkniętego w rosyjskiej klatce, ale tchnącego świeżością i otwartego.

Zachęcam też do zapoznania się z pismami ojca Aleksandra Mienia, albo z czasopismem “Istina i żizń” redagowanym wspólnie przez katolików i prawosławnych, które odkrywa to co najpiękniejsze w katolicyzmie i prawosławiu.

I nie warto sugerować, że Rosja zmierza w stronę państwa wyznaniowego, bo to bujda na resorach. Powiedzmy sobie to wreszcie raz i wyraźnie – z państwem wyznaniowym mamy do czynienia wówczas, gdy normy religijne stają się powszechnie obowiązującym prawem państwowym, stanowionym przez państwo i przez nie egzekwowanym, nic takiego w Rosji nie ma miejsca. A to, że chcą wprowadzić wychowanie prawosławne do szkół? To i słusznie. Tak jak pisałem wyżej – wyjałowienie Rosji pod względem wartości wyższych jest ogromne po latach komunizmu i jelcynowskiej grabieży. Poza tym, co mieliby wprowadzić w zamian? Tęczowy podręcznik? Nauczanie Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka? Karty praw podstawowych? Europejskiej konwencji praw człowieka i podstawowych wolności?

Wreszcie rosyjska elita. Nie istnieje jednorodna elita w Rosji. Mamy np. środowisko Memoriału, Grupy Helsińskiej, organizacji “Grażdańskoje Sodiejstwije”, “Komitet protiw pytok” i długo można by wymieniać jeszcze wiele innych organizacji, które dostrzegają naruszenia praw człowieka mające miejsce na terytorium Federacji Rosyjskiej, ale jest też elita bliska Kremla, która wspiera go we wszystkich jego poczynaniach i złych i dobrych.

Przejdźmy teraz do zwykłych ludzi. Wielu Rosjan nie ma dobrego zdania o Polakach, w wyobrażeniu przeciętnego Rosjanina – i tu nie ma co owijać w bawełnę – Polak to nadęty bufon, zarozumialec z zadartym nosem. I czy nie mają racji?

Sięgnę po przykłady z własnego podwórka – gdy kontaktuję się z jakimś przedstawicielem rosyjskiej organizacji pozarządowej to stykam się z prostotą (nie mylić z prostactwem!), uprzejmością, życzliwością i sercem na dłoni. Gdy mam już coś załatwić w jakiejś polskiej instytucji czy NGOs, to zetknę się na sam początek z arogancją, bezmyślnym zarozumialstwem, albo zwykłym chamstwem w białych rękawiczkach.

Opowiadali mi też niedawno znajomi, którzy ukończyli roczny kurs prawa rosyjskiego prowadzony na Uniwersytecie w Białymstoku, jaka jest różnica w traktowaniu studenta między rosyjskim a polskim wykładowcą. Tutaj nie chciałbym uogólniać, bo za czasów swoich studiów spotykałem się z różnymi wykładowcami – i takimi, którzy odnosili się z szacunkiem do studenta, i takimi dla których niemal każdy student to potencjalny idiota. Znajomi uczestniczący w owym kursie opowiadali mi jak rosyjscy wykładowcy z Moskwy i Sankt Petersburga potrafili znakomicie zbudować między nimi a sobą relację mistrz – uczeń, zachowując przy tym wzajemny szacunek i zwyczajną ludzką życzliwość i uprzejmość.

To tyle na początek, w telegraficznym co prawda skrócie, ale taka jest formuła postu na blogu, inaczej musiałbym napisać esej.