Za co jestem gotów oddać życie?

Kiedy czytam takie pytanie, w pierwszej chwili przychodzi mi do głowy odpowiedź intuicyjna, odruchowa. Są w niej słowa o ojczyźnie, wierności dziedzictwu przodków, sztafecie pokoleń, próbach dorównania historycznym i literackim wzorcom z przeszłości, patriotyzmie.

Jednak po chwili hamuje mnie refleksja. Skąd mam wiedzieć, na ile taka reakcja jest wyrazem najgłębszych przekonań, postawy, na ile jest odbiciem duszy? Może to tylko projekcja wychowania? Przecież jak większość z nas odebrałem również i edukację patriotyczną. Może to swoista odmiana politycznej poprawności? Całkiem jak w szkole – wiem, co powinienem odpowiedzieć, jakiej odpowiedzi się ode mnie oczekuje, jakiej sam od siebie oczekuję i próbuję stanąć na wysokości zadania?

Najuczciwsza odpowiedź na kwestię postawioną w tytule oraz na wyliczone przeze mnie wątpliwości brzmi wielce nieefektownie i zupełnie niebohatersko: nie wiem. Bo tak naprawdę należałoby sobie najpierw postawić pytanie: CZY jestem gotów oddać za coś życie? Czy istnieją sprawy, idee, cele, które cenię sobie wyżej niż ziemską egzystencję?

Łatwo jest wskazywać kluczowe dla siebie wartości, każdy z nas nosi w sobie ich hierarchię. Dużo trudniej jednak o pewność, że potrafiłoby się za nie umierać. Nikt bowiem nie podsumował takiej sytuacji lepiej niż nasza noblistka (której błędy stalinowskiej młodości nie odebrały zmysłu obserwacji reguł życia i zwykłej mądrości): Tyle wiemy o sobie, ile nas sprawdzono.

Naszych przodków dzieje poddawały niezwykle srogim próbom. I jakże wielu z nich tym wyzwaniom sprostało. W różnych czasach i w różnych sytuacjach. Historia Polski znaczona jest bohaterskimi czynami. Ale czy dokonujący ich ludzie z góry wiedzieli, że będzie ich stać na heroiczne postawy? Czy mogli być tego pewni? Wystarczy sięgnąć do znanej nam wszystkim szkolnej lektury – Kamieni na szaniec. Można tam przeczytać i o niepewności, i o wewnętrznej walce, i o strachu, i o satysfakcji z odniesionego nad nim zwycięstwa. Nawiasem mówiąc, czyż nie podnosi to miary bohaterskiego czynu? Czyż nie trudniej jest wygrać z własnymi ograniczeniami niż podejmować działania bez wahania, dzięki darowi odpowiedniej konstrukcji psychicznej?

Warto również pamiętać, że w przeszłości naszego narodu nie wszystkim momenty weryfikacji ich postaw czy deklaracji przyniosły chwałę, satysfakcję i sławę. Historia Polski to także przykłady zdrady, kolaboracji, szmalcownictwa i wszelkich odmian podłości. Nie chcemy o nich pamiętać i mówić, ale zdajemy sobie sprawę, że miały miejsce.

Nie dowiemy się, czy jesteśmy gotowi oddać życie za wartości, póki los nie postawi nas w sytuacji zmuszającej do dokonania wyboru, póki nie zostaniemy sprawdzeni. Oczywiście najlepiej by było, gdyby taki egzamin nigdy nas nie spotkał. Powinniśmy się o to modlić. Ale jeśli już przyjdzie dla nas czas próby, okaże się nie tylko, czy jesteśmy gotowi oddać za coś życie, ale również i za co.

Tak się składa, że miałem szczęście żyć pod jednym dachem z człowiekiem, który dwukrotnie został poddany trudnemu sprawdzianowi wojny. Mój świętej pamięci dziadek bił się i w roku 1920, i w 1939. Na obydwu wojnach był w ogniu walk, na obydwu ocierał się o śmierć, ponosił rany. Wspominając tamte czasy, nigdy nie popadał w patos, nie używał wielkich słów. Owszem, był dumny z postawy swojej i w ogóle polskiego wojska, ale rozmowy z nim nie przypominały patriotycznych akademii czy płomiennych wyznań poetów. Opowiadał o zdarzeniach, mówił o okropieństwie wojny, przestrzegał przed nią, lecz nie usłyszałem od niego zapewnień o miłości do ojczyzny, o jej zewie, o gotowości oddania życia.

Był żołnierzem. Został powołany. Jego wybór polegał na wypełnieniu obowiązku lub hańbie dezercji. Z jego punktu widzenia wyboru tak naprawdę nie było. Walczył do końca, do ostatniego kapitulacyjnego rozkazu. Spełnił obowiązek. Stanął na wysokości zadania. Zdał egzamin. A jaki byłby wynik mojego, naszego egzaminu?

Każdy z czytających te słowa spotkał się z narzekaniami na postawę współcześnie żyjących ludzi. Niejeden sam narzekał. Na moralny nihilizm, na kult fałszywych wartości, na materializm, na egoizm, na hedonizm, na powierzchowność, na bezmyślność kultury masowej etc. etc. I przecież nie były to lamenty bezpodstawne. Wszystkie wspomniane negatywne zjawiska (i wiele innych, niestety) dają się obserwować, w mniejszym czy większym zakresie mają miejsce, dostrzegamy je wokół nas lub w sobie samych. Czy oznacza to, że nasze pokolenie nie potrafiłoby przejść próby poświęcenia?

Moja odpowiedź brzmi: NIE. Jestem bowiem przekonany, że również i my, współcześni, potrafilibyśmy stanąć na wysokości zadania, gdyby wymagały tego okoliczności.

Kiedy postawiłem sobie tytułowe pytanie, po pierwszej odpowiedzi przyszła niepewność. Ale po niepewności pojawiła się odpowiedź druga, co do której nie ma we mnie wątpliwości. Nie jest specjalnie odkrywcza, raczej oczywista – jestem gotów poświęcić życie dla życia, wolności, szczęścia moich dzieci. I jestem przekonany, że taka gotowość dotyczy większości ludzi.

Skąd we mnie takie przekonanie, takie odważne słowa? Jestem ojcem. Wiem, co czuję, gdy moje dzieci cierpią, wiem, jak reaguję na taką sytuację. I wiem również, że nie jestem w takim odczuwaniu wyjątkiem. Mnóstwo ludzi nie tylko deklaruje gotowość do ryzykowania zdrowiem i życiem dla dobra swojego potomstwa, ale i wprowadza swoje słowa w życie, gdy zachodzi taka potrzeba.

Niejeden raz słyszeliśmy o rodzinnych przeszczepach, od czasu do czasu media informują nas o takich zdarzeniach. Czyż nie jest to właśnie przykład postawy, o której mówimy? Nigdy nie zapomnę ojca, który oddał fragment wątroby, by ratować życie swojej chorej kilkuletniej córki. Co ważne – ten człowiek wyglądał na kogoś najzupełniej zwyczajnego, nie wyróżniającego się. Jestem przekonany, że wcześniej nie składał deklaracji bohaterstwa, może nawet nigdy nie rozmyślał o takich sprawach. Po prostu zdał egzamin z człowieczeństwa, z rodzicielstwa, gdy życie go nań wezwało. To była głośna historia. Dla mnie (pewnie nie tylko dla mnie) stała się okazją i impulsem do refleksji nad wartościami. A ilu jeszcze podobnych bezimiennych, niezwykłych, a jednocześnie zwykłych ludzi żyje pośród nas? Z pewnością niejeden.

Miałem okazję, szczęście i zaszczyt rozmawiać z kobietami, które walczyły – nierzadko długimi, pełnymi wyrzeczeń miesiącami – o życie swoich nienarodzonych dzieci. Dla niektórych walka ta oznaczała ryzyko utraty zdrowia. A jednak starały się, robiły co trzeba. Jedne z całą świadomością sytuacji i zagrożeń, inne odruchowo i instynktownie. Wszystkie w imię miłości.

Tej samej miłości, w imię której młoda kobieta, Anna Radosz, zdecydowała się zaryzykować, a w konsekwencji oddać życie. Była śmiertelnie chora, ale była też w ciąży. Postanowiła nie podejmować leczenia, które mogło zaszkodzić zdrowiu jej dziecka. Zrobiła to z całą świadomością konsekwencji takiej decyzji, które później przyszło jej ponieść. Jeśli to nie jest bohaterstwo w czystej postaci, bohaterstwo czasów pokoju, to co miałoby nim być?

Ciekawa rzecz – rozmyślając o współczesnych przykładach postawy poświęcenia, doszedłem do wniosku stanowiącego pewną klamrę moich rozważań. Bo jeśli sam czuję gotowość do ofiary na rzecz potomstwa czy szerzej – rodziny i mam jednocześnie przekonanie o podobnej gotowości większości rodaków, większości swojego pokolenia, to na jakiej drodze my wszyscy mielibyśmy szansę zapewnić swoim bliskim bezpieczeństwo w takich sytuacjach, z jakimi musieli się mierzyć nasi przodkowie? Co moglibyśmy zrobić, by uchronić potomstwo przed niewolą, upodleniem, zagrożeniami? Czy nie to samo, co robili bohaterowie z przeszłości?

Wydaje mi się, że tu zbiegają się ścieżki patriotyzmu (czyli miłości do ojczyzny) oraz miłości rodzinnej. Nie ma bowiem ojczyzny bez narodu, a narodu bez rodzin. Broniąc jednego, bronimy jednocześnie drugiego. Więcej – dobro ojczyzny jest tożsame z dobrem rodziny. Dlatego jestem przekonany, że i nasze pokolenie potrafiłoby stanąć na wysokości zadania w chwili próby, że umiałoby zachować się godnie, wypełnić obowiązek wobec bliskich i kraju.

Tym wszystkim, którym pamięć o rozmaitych grzechach współczesności nie pozwala uwierzyć w moje tezy, chciałbym przypomnieć słowa pewnej niemłodej piosenki. Wiem, że banalne, ale czyż banały nie są po prostu prawdami? Oczywistymi, więc i nudnymi, ale jednak powszechnie uświadamianymi obserwacjami potwierdzającymi się nieustannie od wieków. Oto jeden z nich:

Lecz ludzi dobrej woli jest więcej
i mocno wierzę w to,
że ten świat
nie zginie nigdy dzięki nim.

Ja w to wierzę. Uwierzcie i Wy.