Jako że już za cztery tygodnie kolejny Szczyt Klimatyczny, tym razem w Poznaniu, co należy uznać za wyjątkowe docenienie Polski, a tym samym za wielką okazję do obrony naszych interesów, postanowiłem znowu trochę przynudzić na tematy energetyczne. I nie tylko, bo i o ochronie środowiska naturalnego też coś będzie.

Idzie mi o to, by w ramach prac przygotowawczych i oficjalnych (i nieoficjalnych także) negocjacji do wspomnianego Kongresu, mieć świadomość co możemy zyskać i w jaki sposób. Bo co możemy stracić, to mniej więcej wiemy.

Efektem poprzedniego Szczytu – w Kioto – są bowiem m.in. problemy z ograniczeniem emisji CO2, problemy jakie z tego powodu będzie (i już ma) Polska.

Jednym z głównych sposobów ograniczenia emisji CO2 jest produkcja paliw z biomasy pochodzenia leśnego i rolniczego. Komisja Europejska opracowała projekt tzw. Pakietu Klimatyczno-Energetycznego, regulującego przyszłe działania UE i krajów członkowskich.

Przeciwdziałanie negatywnym skutkom zmian klimatu dla gospodarki i naszego poziomu życia może być realizowane dwojako. Po pierwsze, przez zmniejszenie emisji gazów cieplarnianych (głównie dwutlenku węgla, metanu, podtlenku azotu), aby powstrzymać lub chociaż zahamować zmiany klimatu. Po drugie, przez dostosowanie się do skutków zmian klimatu, tak aby zminimalizować ich negatywny wpływ na gospodarkę i poziom życia.

Dla przypomnienia – Pakiet Klimatyczno-Energetyczny zakłada 20-proc. obniżenie zużycia energii, 20-proc. ograniczenie emisji gazów cieplarnianych, 20-proc. udział energii odnawialnej w energii zużywanej, w tym 10-proc. udział biopaliw płynnych w paliwach transportowych.

Przez polityków projekt został oceniony jako ambitny, ale z kolei oprotestowały go społeczeństwa krajów UE, głównie spośrod “nowych” członków.

Kością niezgody społecznej jest produkcja bioetanolu ze zbóż oraz biodiesla z rzepaku, bo jak wynika z najnowszych badań, wcale nie są tak ekologiczne, jak dotąd sądzono, a dodatkowo ich produkcja spowodowała wzrost cen żywności w 2007 roku oraz zmniejszenie zapasów żywności, choć ostatnio pojawiły się wyniki badań negujących tę tezę.

W dodatku kroki już podjęte przez UE zmniejszyły nam limit emisji dwutlenku węgla z 284 mln ton do 205 mln ton. To cios dla polskiej energetyki opartej w 95 proc. na węglu, która po przekroczeniu limitów będzie musiała zapłacić opłatę zastępczą lub kupić uprawnienia do emisji. Po wprowadzeniu Pakietu Klimatycznego sytuacja polskiej energetyki jeszcze się pogorszy.



Jednocześnie UE, narzucając krajom członkowskim narodowe cele wskaźnikowe (NCW), nie zasugerowała, jak zbudować narodowy program wsparcia produkcji i przetwarzania biomasy, której wykorzystanie jest najbardziej efektywnym kosztowo środkiem osiągania tych celów. W rezultacie polska energetyka nie ma co liczyć na duże, stałe dostawy biomasy, przynajmniej ze źródeł krajowych.

Komisja Europejska widzi UE jako prymusa ograniczania emisji gazów cieplarnianych, w tym CO2. W związku z tym już nałożyła na polską gospodarkę ciasny gorset ograniczeń emisji, a planuje dodatkowo przyjąć twspomniany powyżej Pakiet Klimatyczno-Energetyczny. W obecnej postaci może on nas kosztować 30-50 mld zł rocznie, co spowoduje 60-proc. wzrost cen energii elektrycznej oraz wzrost cen surowców rolnych i żywności.

W Polsce, na przestrzeni ostatniego stulecia, temperatura wzrosła średnio o 1o C ze średniej rocznej 7,8 do 8,8o C. Zimy stały się łagodniejsze, w lecie jest upalniej i jeśli coś nas niepokoi, to występowanie ekstremalnych zjawisk pogodowych, które tu i ówdzie przynoszą wymierne straty i szkody.

Na przestrzeni tego stulecia temperatura w Polsce może wzrosnąć o 3o C, wzrosną też opady w zimie, a w lecie wzrosną straty wody na skutek parowania z gleb i otwartych zbiorników wodnych oraz transpiracji wody przez rośliny. Klimat w Polsce będzie zbliżony do występującego dziś na Węgrzech. Niby dobrze dla rozwoju rolnictwa oraz oszczędności energii, ale wszystko ma jednak swoją cenę.

Z powodu podwyższenia temperatury deficyt wody w Polsce wzrośnie o 10 % w scenariuszach optymistycznych i aż o 50 % w scenariuszach pesymistycznych. Polska już dziś ma ograniczone zasoby wody, więc deficyt ten wpłynie na wszystkie dziedziny życia. Najbardziej jednak na rolnictwo, które zużywa najwięcej wody. Przy scenariuszu optymistycznym straty plonów mogą wynosić średnio 5 proc., co wpłynie na wzrost cen żywności i produktów rolnych. Niewiele, powie ktoś, jeśli w Hiszpanii straty wynosić mają 30 proc. Jednakże cała gospodarka, a zwłaszcza rolnictwo, do spodziewanych zmian powinny się dostosowywać, a to będzie na pewno kosztować.

Tymczasem jakoś niemal wcale nie słychać ani nie widać (a przynajmniej ja tego nie zauważyłem) działań w kierunku zabezpieczenia odpowiednich zasobów wody w naszym kraju wobec tych wcale nieciekawych perspektyw.

Za to szalejemy (i nie zawsze z sensem, ale to znowu moja opinia), gdy idzie o tzw. “zieloną energię” pochodzącą ze źródeł odnawialnych.

Według szacunków Komisji Europejskiej osiągnięcie do 2020 r. tych celów ma kosztować 70 mld euro rocznie. Z punktu widzenia Unii, gdy ustalano te szacunki, lepiej jest ponosić ogromne nawet nakłady na inwestycje we własne zasoby energetyczne, niż te środki wydawać na coraz droższą ropę i gaz z krajów spoza Wspólnoty. Ponadto eurodeputowani podkreślili, że należy obniżyć koszty zielonej energii i pobudzić innowacyjność w sektorze energetycznym. To chciejstwo eurodeputowanych w przypadku Polski budzi moją wesołość.

Jak jednak widać po ruchach cen ropy naftowej w ostatnich tygodniach, spowodowanych lekkim “zwijaniem się” produkcji przemysłowej np. w Chinach i Indiach, te prognozy mogą się okazać nietrafne, chyba że eurodeputowanym ze “starych” krajów chodzi tylko i wyłącznie o interesy krajów, które reprezentują (o czym nieco dalej). Co wcale nie rokuje dobrze gospodarkom nowych krajów członkowskich. A także ich obywatelom. Bo okazać się łacno może, że paradoksalnie produkcja „zielonej energii” może wpłynąć na wzrost zanieczyszczenia środowiska!

Proszę sobie tylko wyobrazić problemy logistyczne związane ze zbiorami biomasy pochodzenia rolniczego (dowóz z pól do producenta peletów i brykietów, a potem dostawa do najbliższej stacji kolejowej – pamiętajmy, że mówimy o dodatkowych milionach ton. Jeśli dostawa koleją będzie niemożliwa lub nieopłacalna, w grę wchodzi tylko dostawa samochodami – będą to dziesiątki tysięcy dodatkowych kursów, o imporcie nie wspominając).

Inną kwestią będzie zanieczyszczenie atmosfery innymi dioksynami, a to z powodu zwiększonego zuźycia nawozów sztucznych w celu podniesienia wielkości plonów upraw roślin energetycznych, które w spalaniu będą uwalniane do atmosfery. Na dodatek zwiększenie produkcji nawozów wiązać sie będzie ze zwiększonym poborem energii. I tak w koło Macieju.

Kolejny przykład i problem zarazem to energia z wiatru. Jest to problem dla inwestorów, a może być niebawem i dla odbiorców.

Polska jest na 24 miejscu na świecie w rankingu producentów energii z wiatru zainstalowaną mocą ok. 280 MW. Najwięcej energii wiatrowej wytwarzają Niemcy (moc
ponad 22 GW), drugie miejsce zajmują Stany Zjednoczone (16 GW), a tuź za nimi jest
Hiszpania (15 GW). Udział energii wiatrowej w całościowym zapotrzebowaniu na energię
jest najwyższy w Danii i wynosi ok. 20%, w Hiszpanii 9%, a w Niemczech 7%. Nasz kraj
pokrywa energią wiatrową ok. 0,25% rocznego zapotrzebowania, a według rządowych
planów udział ten ma do 2010 r. wzrosnąć dziesięciokrotnie i wynieść 2,3% ogólnej produkcji energii.

Tu trochę szczegółów. Aby uruchomić elektrownię wiatrową, trzeba przejść długotrwały i skomplikowany proces zdobywania pozwolenń – całość moż̂e zająć pięć, a nawet i więcej lat.

Pierwszy etap to znalezienie odpowiedniej lokalizacji – od jej wyboru zależy w dużej mierze rentowność inwestycji. Ważna jest z jednej strony siła wiatru, a z drugiej możliwość́ podłączenia do sieci energetycznej.

Wybór lokalizacji to również kwestie związane z ochroną środowiska. Choć idzie o tzw. zieloną energię, to najwięcej protestów przeciw budowie wiatrowych farm zgłaszają właśnie ekolodzy. Przede wszystkim idzie im o ptaki, które giną, jeęli wiatraki zostaną wybudowane na trasie ich przelotów. Z kolei brak ptaków wywołuje plenienie się rozmaitych gryzoni niszczących zasiewy i plony (ale o tych ostatnich skutkach mówi się raczej półgębkiem, jeśli w ogóle).

Innym argumentem jest psucie pięknych krajobrazów przez wysokie słupy z ogromnymi ramionami. Wiele atrakcyjnych dla inwestorów lokalizacji to tereny objęte projektem Europejska Sieć Ekologiczna Natura 2000.

W Polsce wciąż nie ma zamkniętej listy obszarów objętych ochroną w ramach tego programu. Stawia to inwestorów w trudnej sytuacji. Często już po poniesieniu określonych nakładów związanych z przygotowaniem inwestycji przedsiębiorca dowiaduje się, że na terenie, na którym planuje budowę, został utworzony Obszar Szczególnej Ochrony Ptaków lub Specjalny Obszar Ochrony Siedlisk. Ponadto obok oficjalnej listy obszarów objętych programem Natura 2000 istnieje przygotowana przez organizacje pozarządowe lista potencjalnych obszarów (tzw. shadow list), która została przekazana Komisji Europejskiej w formie skargi na niewystarczający poziom wdraż̂ania programu. Komisja przychyliła się do skargi i nakazała Polsce włączenie kolejnych obszarów do Natury 2000.

Jeśli farma wiatrowa powstaje na takim terenie, wymagana jest opinia ornitologa. Taka opinia może być wydana po co najmniej rocznych obserwacjach. Po uruchomieniu elektrowni są prowadzone obowiązkowe obserwacje jeszcze przez trzy lata. Jeśli okaże się, że zrealizowana inwestycja jednak ma zły wpływ na środowisko (pomijając złą wolę decydentów), może w krańcowym przypadku dojść do zamknięcia farmy wybudowanej za wiele milionów złotych i potężnych strat dla inwestora.

Na wydłużenie procesu przygotowywania raportów oraz wydawania zezwoleń ma wpływ
również brak doświadczenia, niekompetencja i obawy urzędników, związane z niejednoznacznym rozumieniem przepisów. Często również z obawy przed błędną decyzją pewne projekty odrzuca się z góry lub proponowane są działania kompensacyjne, które mają gorszy wpływ na środowisko niż sama inwestycja.

Najlepsze warunki do budowy farm wiatrowych występują na północy Polski, ale jednocześnie tam są też najsłabiej rozbudowane sieci przesyłowe. Inwestorzy będą mieli więc coraz większe problemy z uzyskaniem warunków przyłączeniowych.

Inną barierą są protesty mieszkańców. Juź teraz obserwuje się ich niechęć do budowy
kolejnych elektrowni ze względu na zaburzenia krajobrazu i odgłosy wydawane przez
pracujące turbiny. W miarę rozwoju energetyki wiatrowej będzie coraz mniej obszarów do
zagospodarowania, co z pewnością wpłynie na znaczny wzrost kosztów dzierżawy terenu.

Są też i inne argumenty przeciwko budowie farm wiatrowych: nieprzewidywalność dostaw, zanieczyszczanie środowiska i wysoka cena. Wiatr wieje ze zmienną siłą, a czasami występują dni bezwietrzne – stąd konieczność utrzymywania w systemie rezerwy kompensacyjnej. To zadanie przejmują konwencjonalne elektrownie (węglowe i gazowe), które pracują na zwolnionych obrotach, a przez to emitują więcej CO2, niż podczas pracy z optymalną mocą.

Energia ze źródeł odnawialnych jest dziś w Polsce jedną z najdroższych w Europie.
Na cenę składa się sam zakup energii oraz cena Certyfikatów Energii Odnawialnej (tzw.
zielone certyfikaty). Jeden taki certyfikat kosztuje obecnie ok. 240 zł za 1 MWh. Jeśli firmy energetyczne nie sprzedają obligatoryjnej ilości energii ze źródeł odnawialnych, płacą tzw. opłaty wyrównawcze (będące tak naprawdę karą, ale ponieważ kara nie wchodzi w koszty, więc nazwano ją “opłatą wyrównawczą”, która w sumie ma taki sam efekt dla odbiorcy końcowego czyli nas) za każdą brakującą MWh.

Tak więc ze wzrostem udziału energii ze źródeł odnawialnych, za którą trzeba zapłacić więcej niż za tradycyjnie wytworzoną, w ogólnym bilansie będzie rosła cena energii dla odbiorców końcowych. Sytuacja jest o tyle poważna, że według raportu Eurostatu opublikowanego w czerwcu tego roku, biorąc pod uwagę siłę nabywczą, Polacy płacą najwięcej za energię spośród wszystkich mieszkańców Unii. Z kolei cena produkcji energii w Polsce jest nadal niższa od tej wyprodukowanej w krajach “starej” Unii. Gdy – zgodnie z projektem – dojdzie do handlu certyfikatami na jednorodnych dla całej Unii aukcjach, nasze certyfikaty będą konkurencyjne cenowo dla Europy Zachodniej, ale w konsekwencji drogie dla końcowych użytkowników w Polsce.

Polska nie ma wyjścia – zgodnie z dyrektywami UE musi jak najszybciej zwiększyć produkcję energii ze źródeł odnawialnych. Mimo wszelkich trudności inwestorzy mają jednak zapewnione dobre warunki do realizacji swoich przedsięwzięć i w miarę pewny zysk, który gwarantują wytyczne Komisji Europejskiej oraz wdrożony w naszym kraju system zachęt finansowych w postaci zielonych certyfikatów i ulg fiskalnych.

Inaczej ta kwestia wygląda z punku widzenia odbiorców energii elektrycznej, dla których wraz z włączaniem kolejnych instalacji wykorzystujących „darmową” moc wiatru czy energii produkowanej z biomasy pochodzenia rolniczego będą rosły ceny tej energii. Ale, jak mówi stare polskie przysłowie, biednemu zawsze wiatr w oczy wieje.

Kończę więc to przynudzanie, ale krócej się naprawdę nie dało.

[W tekście wykorzystałem dane statystyczne opublikowane m.in. w “Gazecie Prawnej” oraz fragmenty opracowania p. Rafała Ślusarczyka zamieszczonego w październiku br w czasopiśmie “Pracodawca”.]