Przedstawiam fragment tekstu, którego autorem jest Mateusz Rolik. Pan Rolik jest współtwórcą portalu Nowa Debata.
Zachęcam każdego człowieka, któremu jeszcze chce się myśleć i którego nie przeraża “samodzielna wędrówka intelektualna”, do odwiedzania tego miejsca w sieci.

Artykuł jest (cytując lokalnego klasyka) “stanowczo za długi”. Dlatego zamieszczam tylko jego obszerny fragment ufając, że Czytelnicy, których temat zainteresuje sami znajdą odrobinę czasu by zapoznać się z całością tego tekstu. Warto.
_____________________________________

Gdyby chcieć określić jedną konkretną datę, w której trwające od wczesnych lat 50-tych XX w. kontrowersje naukowe wokół wpływu odżywiania na zdrowie zostały rozstrzygnięte na korzyść teorii o szkodliwości tłuszczów nasyconych i pokarmów zwierzęcych (tzw. hipoteza tłuszczowo-cholesterolowa), należałoby wskazać piątek, 14 stycznia 1977 roku. Tego dnia senator George McGovern, ważny polityk Partii Demokratycznej, ogłosił publicznie dokument zatytułowany „Cele Żywieniowe dla Stanów Zjednoczonych” (ang. Dietary Goals for the United States). Tym samym rząd amerykański po raz pierwszy w historii USA oficjalnie włączył się w debatę naukową i stanął po jednej ze stron sporu, mówiąc Amerykanom, że jedząc mniej tłuszczu a więcej węglowodanów staną się zdrowsi. „Cele żywieniowe” na wiele lat ustanowiły nieprzekraczalne granice debaty naukowej: od tego momentu wszystkie teorie na temat przyczyn chorób serca i innych schorzeń, rozpatrywane i finansowane przez agendy rządowe oraz publicznie dotowane ośrodki badawcze, musiały uwzględniać hipotezę, że tłuszcze (szczególnie zwierzęce) są niezdrowe, a węglowodany są zdrowe. Teorie sprzeczne z tym założeniem zostały de facto zdelegalizowane i wypchnięte poza margines głównego nurtu debaty naukowej, mimo że na ich korzyść przemawiał dorobek naukowy wielu pokoleń badaczy.

„Cele Żywieniowe dla Stanów Zjednoczonych” były efektem prac senackiej komisji o nazwie „Senate Select Committee on Nutrition and Human Needs” kierowanej przez senatora McGoverna. Obok niego w komisji zasiadali inni prominentni aktorzy ówczesnej sceny politycznej w USA, w tym Ted Kennedy, Charles Percy, Bob Dole¹, Hubert Humphrey. Komisję McGoverna powołano do życia w 1968 roku z zadaniem rozwiązania problemu niedożywienia w USA. Przez pierwsze 5 lat swojej działalności senatorowie z powodzeniem uruchomili wiele żywnościowych programów federalnych. Na fali sukcesów i zdobytej popularności postanowili zająć się szeroko dyskutowaną w owym czasie w środowisku naukowym hipotezą na temat związków między dietą bogatą w tłuszcze i cholesterol a różnymi schorzeniami przewlekłymi, a w szczególności chorobami serca.

Politycy planowali zająć się tą problematyką już w roku 1972, ale musieli swoje plany odłożyć na później, ponieważ w tym samym oku senator McGovern ubiegał się o prezydenturę USA jako kandydat Partii Demokratycznej. Wybory prezydenckie odbywały się wtedy w cieniu trwającej wojny wietnamskiej i tematem przewodnim kampanii McGoverna był motyw antywojenny wyrażony sloganem wyborczym: „Come Home, America„. Jako ciekawostkę można podać fakt, że pracująca w jego sztabie wyborczym Lucianne Goldberg, agentka literacka, publicystka i ghostwriterka (napisała wspomnienia agenta FBI Gary Aldricha), szpiegowała na rzecz jego konkurenta, kandydata republikanów Richarda Nixona, inkasując 1000 dolarów tygodniowo. Kiedy McGovern przegrał wybory, jego komisja miała jeszcze więcej powodów, żeby skierować swe wysiłki w kierunku rozstrzygnięcia toczącej się debaty naukowej. Problem przyczyn choroby wieńcowej stawał się bowiem jeszcze bardziej palący z uwagi na opublikowanie książki Johna Yudkina pt. Sweet and Dangerous, która identyfikowała cukier, a nie tłuszcz, jako przyczynę chorób serca. W środowisku naukowym i politycznym rosła presja, aby jak najszybciej rozstrzygnąć te kontrowersje. Obie hipotezy wykluczały się nawzajem i rację mógł mieć albo Yudkin albo Ancel Keys², „ojciec” hipotezy tłuszczowo-cholesterolowej.

W 1979 dziennikarz śledczy William Broad w magazynie „Science” opisał okoliczności, w których senatorowie postanowili zająć się problematyką wpływu diety na zdrowie. Według niego przyjęcie „Celów żywieniowych” było dla komisji ostatnią deską ratunku, ponieważ ciało to miało wkrótce zostać zdegradowane do roli podkomisji w ramach Komisji ds. Rolnictwa. Przyjmując dokument będący de facto strategią działania w niezwykle ważnej dziedzinie zdrowia publicznego, senatorowie uratowali status swojej komisji, a tym samym własną pozycję na amerykańskiej scenie politycznej. W rozmowie z Broadem, Cortez Enloe, redaktor pisma „Nutrition Today”, podsumował motywację polityków następująco: „Walczyli o przetrwanie, bo ich kadencja zbliżała się do końca.”

W roku 1973 i 1976 senator McGovern oraz jego współpracownicy odbyli serie spotkań z lekarzami i naukowcami, zarówno przeciwnikami jak i zwolennikami hipotezy tłuszczowo-cholesterolowej. W kwietniu 1973 roku w ramach spotkań poświęconych dietom i otyłości przed komisją stanął Robert Atkins. Pojawił się jako kardiolog i autor kontrowersyjnej acz popularnej książki zatytułowanej Dr. Atkins’ Revolution (1972), która rozeszła się w ponad milionie egzemplarzy w czasie 6 miesięcy od jej opublikowania. Wraz z Atkinsem zaproszono na spotkanie trzech ekspertów, którzy oświadczyli, że model żywienia niskowęglowodanowego propagowany przez Atkinsa nie był ani rewolucyjny, ani skuteczny, ani bezpieczny dla zdrowia. Spotkanie przebiegło w inkwizytorskiej atmosferze. Odczytano oskarżenia pod adresem Atkinsa, sformułowane przez wpływowego żywieniowca Freda Stare’a z Uniwersytetu Harvarda, który osobiście nie uczestniczył w spotkaniu. „Dieta Atkinsa to brednia. Każda książka, która zaleca spożywanie jaj, masła i mięsa bez ograniczeń, jak robi to książka Atkinsa, jest w mojej opinii niebezpieczna. Autor, który formułuje takie rekomendacje dopuszcza się nadużycia,” grzmiał Stare.

Kilka tygodni po spotkaniach poświęconych otyłości odbyły się wysłuchania na temat roli cukru w wywoływaniu cukrzycy i chorób serca. Od samego początku spotkania senatorów ze specjalistami były wydarzeniem o znaczeniu i zasięgu międzynarodowym. Przed komisją stanął Aharon Cohen z Uniwersytetu w Jerozolimie, który omawiał występowanie chorób serca i cukrzycy wśród jemeńskich Żydów. George Campbell, szef programu badawczego poświęconego cukrzycy o nazwie „Durban Diabetes Study Program” referował swoje badania w zakresie występowania cukrzycy u plemion Zulu i pośród tubylczych ludów RPA. Peter Bennet, epidemiolog z Narodowego Instytutu Zdrowia (NIH), omawiał sytuację Indian Pima, którzy mieli najwyższą w historii zapadalność na cukrzycę; połowa populacji Pima powyżej 35 roku życia chorowała na tę chorobę. Bennet wyraźnie wskazywał na wpływ cukru i przetworzonych węglowodanów na fatalny stan zdrowia tych plemion. Walter Mertz, szef Instytutu Żywienia w amerykańskim Ministerstwie Rolnictwa (USDA) oraz jego współpracownik Carol Berdanier zeznali, że cukier w sposób szczególny niszczył zdrowie, co było najbardziej widoczne w eksperymentach przeprowadzanych na szczurach. Cukier podnosił stężenie glukozy oraz trójglicerydów we krwi oraz wywoływał cukrzycę. „Umierały one w bardzo młodym wieku”, dodawał Berdanier. Związek między cukrem a cukrzycą nie stanowił kontrowersji w pracach komisji. Senatorowie radzili się ekspertów, w jaki sposób można było ograniczyć spożycie przez Amerykanów cukru i węglowodanów przetworzonych. W 1973 roku jedzono w USA średnio ok. 55 kg cukru rocznie per capita, co zdaniem Campbella należało obniżyć do bezpiecznego poziomu nieprzekraczającego 30 kg rocznie na osobę.

Kontrowersje pojawiły się dopiero wtedy, kiedy Komisja McGoverna zajęła się problematyką chorób serca. Aharon Cohen zeznał, że nie istnieje „bezpośredni związek” między chorobami serca a tłuszczem w diecie, dodając, że aby wywołać symptomy charakterystyczne dla choroby wieńcowej, wystarczy jedynie karmić szczury laboratoryjne cukrem. Peter Cleave powiedział senatorom, że nie tylko cukier ,ale wszystkie przetworzone węglowodany odpowiedzialne były za wywoływanie chorób serca. Zauważył, że ludzie jedli tłuszcze nasycone od setek tysięcy lat. „Jest największą niedorzecznością jaką słyszałem sądzić, że nowe choroby mają związek ze starymi i tradycyjnie spożywanymi pokarmami”. John Yudkin odpowiedzialnością za wywoływanie chorób serca obarczał wyłącznie cukier, tłumacząc senatorom, że ani tłuszcz, ani cholesterol nie odgrywają żadnej roli w rozwoju choroby wieńcowej. Wyczerpująco przedstawił politykom mechanizmy, w ramach których węglowodany, a w szczególności cukier, wywołuje cukrzycę i choroby serca poprzez oddziaływanie na insulinę i trójglicerydy we krwi. „Czy Pana zdaniem spożycie tłuszczu nie jest odpowiedzialne za wysoki poziom cholesterolu we krwi? Czy może twierdzi Pan wręcz, że wysokie stężenie cholesterolu nie podnosi ryzyka [zachorowania na serce]?”, pytał Yudkina senator McGovern. „Pomijając nieliczne osoby, które mają z przyczyn genetycznych znacząco podwyższony cholesterol, kiedy mówimy o większości populacji, oba Pańskie stwierdzenia są prawdziwe,” odpowiedział Yudkin. „Moim zdaniem ograniczanie spożycia tłuszczów nie jest dobrym sposobem na obniżenie stężenia cholesterolu we krwi… Uważam, że wysoki poziom cholesterolu sam w sobie nie ma związku z chorobami serca”, dodał naukowiec. „Mój lekarz mówi mi coś zupełnie odwrotnego,” odparł McGovern.

Senatorowie nie dostrzegali żadnych związków między problemem otyłości a chorobami serca i cukrzycą. O ile Atkinsa uważali za „świra” próbującego sprzedawać pseudonaukowe banialuki, o tyle poglądy Petera Cleave’a, Johna Yudkina, Waltera Mertza, Carola Berdaniera i Ahrona Cohena traktowano poważnie, z zastrzeżeniem, że prezentują oni punkt widzenia mniejszości. Kongresmeni nie rozumieli, że tak naprawdę oba tematy spotkań dotyczyły tego samego zagadnienia: szkodliwego wpływu przetworzonych węglowodanów na zdrowie. Ówczesny szef zespołu pracującego dla komisji, Kenneth Schlossberg, wspominał po 30 latach: „Nie powiązaliśmy wtedy ze sobą tych dwóch zagadnień, co nie świadczy dobrze o naszej spostrzegawczości.”

__________________________
^{od Magii:
[1] Bob Dole, po przegranej (kosztownej) kampanii prezydenckiej, stał się “twarzą” kampanii marketingowej jednego z koncernów farmaceutycznych, promujących pigułki na “erekcję”.
[2] Ancel Keys prowadził swoje badania, nad “kalorycznością” żywności i “zgubnym” wpływem tłuszczu oraz cholesterolu, pod auspicjami wojska. Jednym z celów jego badań było “wymyślenie” racji żywnościowych dla żołnierza na polu walki, które dawałyby szansę na dwutygodniowe przeżycie.}