Coraz bardziej dająca o sobie znać globalna ekonomia światowa dla szarego obywatela naszego państwa, poprzez swoje skomplikowane i ilościowo nieogarnięte powiązania staje się niezrozumiała, a jednocześnie wszechogarniająca. Wydaje się wręcz, że panuje w niej całkowity chaos, który jednak przy pomocy tzw. „niewidzialnej ręki rynku” regulowany jest i przynosi zyski ludziom aktywnym, odważnym i przedsiębiorczym. Dużo tu jednak mitów, półprawd i półkłamstw, typowej propagandy, dezinformacji i skrzętnie skrywanych tajemnic o zasadach ekonomicznych, gospodarczych oraz finansowych naszej gospodarki. Jest to chleb powszedni, jaki codziennie podają nam media, politycy, dobrze opłacani eksperci, którzy bez przerwy usiłują przekonać nas do korzystnych dla siebie rozwiązań gospodarczych. Tyle tylko, że w wyniku wdrażania ich w życie sytuacja, jakby się nie poprawiała, a można odnieść wrażenie, że jest wręcz przeciwnie. Chcąc choć trochę dostrzec sens i ład w krajowej gospodarce Duszpasterstwo Ludzi Pracy’90 w Legnicy zaprosiło pod koniec kwietnia br. profesora Uniwersytetu Warszawskiego – Jerzego Żyżyńskiego do wygłoszenia prelekcji pt. „Gospodarka a polityka”.

Siwy włos
Rozpoczynając prelekcję profesor postawił kilka kwestii i pytań, na które usiłują odpowiedzieć ekonomiści i politycy. Na ile państwo może ingerować w gospodarkę, a na ile ma ją kształtować rynek? Czy rynek ma być całkiem wolny i niczym nieograniczony? Jak zauważają ekonomiści większość społeczeństw, narodów, ludów i obywateli nie zna się na ekonomii. Jej zrozumienie zdaniem profesora wiąże się z proporcją posiadanych siwych włosów na głowie. Jest to całkiem inna dziedzina wiedzy, niż np. nauki ścisłe, gdzie uczeni w młodym wieku, jak np. Albert Einstein mając dwadzieścia kilka lat ogłosił artykuły naukowe z zakresu fizyki, za które otrzymał później Nagrodę Nobla. W naukach ekonomicznych największe niebezpieczeństwo ukrywa się w prostych logicznych konstrukcjach. Na pytanie ile państwa w gospodarce, odpowiedzi są różne. Np. ks. Feliks Szram w książce „Liberalizm jest grzechem” napisanej jeszcze w 1886 roku, a opublikowanej w USA w 1993 r. i w Polsce w 1995 roku, pisze, że liberalizm, to doktryna, która ma zastąpić wiarę, również te wiarę w Objawienie. Doktryna ta uważa, że człowiek jest najmądrzejszy i sam potrafi wszystko zinterpretować. Twierdzi, że indywidualizm jest najważniejszy. Natomiast autor tej książki zauważa, że również w ekonomii są zasady wyższe, których dostarcza religia katolicka. Czy istnieją zatem normy wyższe? Czy istnieją wyższe zasady, cele i kryteria? Czy mechanizm rynkowy wymyślony przez człowieka może być idealny?

Niedoskonałość
Rynek ze swojej natury obarczony jest wieloma niedoskonałościami. Należą do nich te dziedziny, gdzie zakłócona jest zasada konkurencyjności. Rynek daje prawo wyboru. Tymczasem, tak się składa, że w wielu wypadkach nie mamy możliwości wyboru. Np. służba zdrowia. Wzywamy karetkę pogotowia ratunkowego. Nie mamy wyboru, albo przyjedzie tylko ta, która jest albo nie przyjedzie żadna. Idę do dentysty w awaryjnej sprawie bólu zęba podczas wakacji. Jest akurat tylko jeden stomatolog czynny w tej miejscowości, reszta na wakacjach. Jaki mam wybór? Muszę iść do tego jednego, a może nawet i jego zabraknąć. Są to sytuacje bez wyboru, a więc rynek jest niesprawny. Brak w nim konkurencji. Istnieje bariera uniemożliwiająca wejście i wyjście z rynku. Wejście na rynek na ogół blokują korporacje zawodowe. Typowym przykładem jest prawo, gdzie minister Ziobro usiłował bezskutecznie odblokować dostęp młodym prawnikom do zawodu adwokata, prokuratora i sędziego. Podobnie wyjście z rynku utrudniają ogromne koszta reklamy, które jeśli raz się poniosło, stanowią stratę przy wyjściu z rynku.

Niekompletność rynku
Rynek powinien być kompletny. Tak jednak nie jest. Przykładem jest domena dobra społecznego, ogólnego i niepaństwowego. Pro publico bono – czyli dla dobra powszechnego. Kiedyś przed wojną szkoła była publiczna, czyli powszechna. Dobro publiczne to własność powszechna. Do tego rodzaju powszechnego dobra należy obrona narodowa i bezpieczeństwo powszechne. Czy można je sprywatyzować? Można tylko, że wtedy na straży bezpieczeństwa staje mafia. Z drugiej strony można powiedzieć, po co nam tego rodzaju służby, kiedy nie ma bandytów. Otóż, tu decyduje, tak jak wszędzie biznes. To jest tak, jak ze szklarzem. Wszyscy mieli w oknach szyby. Szklarz był bezrobotny. Więc najął młodego człowieka, który chodził i rzucał kamieniami w okna. On za nim chodził i te okna wstawiał. Podobnie sprawa wygląda ze sprywatyzowaniem kolejnego dobra społecznego, jakim jest szkolnictwo i poddanie go prawom rynku. W takim przypadku bogaty liberał nie będzie chciał łożyć pieniędzy na kształcenie biednych dzieci. Skutek tego jest taki, że sam sobie szkodzi, bo powstają gangi, które zatrudniają młodych ludzi nie mających szans na zatrudnienie w gospodarce. Ci młodzi gangsterzy przy najbliższej okazji napadną na bogatego liberała. Szkoła nie jest więc tylko sprawą indywidualną i nie powinna być poddawana prawom rynku. Podobnie jak wspomniana już medycyna, której sprywatyzowanie przynosi takie same efekty. Lekarz, któremu płacą, tak jak murarzowi, od ilości przyjętych pacjentów i wykonanych zabiegów, nie będzie się starał o wyleczenie pacjenta, tylko o to aby go jak najczęściej odwiedzał. To powinna być służba, która jest dobrze opłacana niezależnie od tego ilu jest chorych, i czy w ogóle tacy są. Powinna być opłacana za samą gotowość do świadczenia tak koniecznych i niezbędnych usług dla ratowania ludzkiego życia. Z medycyną jest trochę inaczej niż z kupnem samochodu, który mogę sobie dowolnie wybrać. Lekarza na ogół nie wybieram, idę tam akurat, gdzie on jest, bo nie jestem w stanie np. po wypadku, ataku, udarze itp. wydarzeniu utraty zdrowia cokolwiek wybrać. Potrzebna jest pomoc natychmiastowa.

Związki zawodowe
W Polsce, gdzie związki zawodowe dokonały przekształceń ustrojowych kosztem zdrowia i życia swoich członków, przynależność do nich jest jedną z najniższych w Europie. Liberałowie uważają, że przeszkadzają one im w pracy, w podejmowaniu niezależnych i suwerennych decyzji rynkowych. Teoretyk liberalizmu Adam Smith, uważał, ze robotnikowi trzeba tyle zapłacić, by mógł utrzymać rodzinę i wykształcić dzieci na nowych robotników. Kto w Polsce może to osiągnąć za 1000 złotych miesięcznie? Według Biura Statystycznego Unii Eurpejskiej – Eurostat, Polska we wszystkich pozytywnych statystykach zajmuje miejsce ostatnie, np. skala dochodu, wykształcenia, a negatywnych pierwsze, jak np. skala bezrobocia, przestępstw itp. Są to skutki gospodarki Balcerowicza. Jednym z tego rodzaju pociągnięć jest przedłużenie wieku emerytalnego, co uzasadnia się utrzymaniem miejsc pracy, a więc ma mieć skutki pozytywne. Tymczasem jest dokładnie odwrotnie. Przecież na zwolnione miejsca pracy mogliby przyjść młodzi ludzie, a tak są dłużej bezrobotni. Nikt temu się nie przeciwstawia.

Prywatyzacja
Powszechnie uważa się, że wszystko, to co prywatne jest lepsze niż państwowe, a więc prywatyzacja ma swoje uzasadnienie. Tymczasem nie zawsze to się sprawdza. Wybiegiem prawniczym było utworzenie instytucji jednoosobowych spółek skarbu państwa, po to aby można było ich majątek zamienić na akcje. Ich sprzedaż miała być przeznaczona na konsumpcję i oszczędności, z których finansowano by inwestycje. Tak się jednak nie stało. Wszystko przejmował budżet całość dochodów przeznaczając na bieżącą konsumpcję. Wydawało się, że kapitał zagraniczny będzie środki te przeznaczał na rozwój firmy. Jednakże okazało się, że jest to na ogół kapitał wrogi, którego celem jest zniszczenie konkurencji i po to wykupuje branżowe przedsiębiorstwa, aby je zlikwidować i zapewnić zbyt swoim towarom produkowanym zagranicą. Ten sam cel przyświeca też zamierzonej sprzedaży największej firmy miejscowej jaką jest KGHM Polska Miedź. S.A. Każdego roku kolosalne dochody tej firmy mają być odprowadzane zagranicę, w zamian za jednorazową wpłatę do skarbu państwa. Czy państwo powinno się biernie przyglądać tym procedurom, czy aktywnie bronić pozycji swoich obywateli?

Podatek liniowy
Wydaje się, ze jest on najbardziej sprawiedliwy. Wszyscy po równo. Tak to wygląda od strony sprawiedliwości, ale od strony gospodarczej to 95 % podatników mieści się w stawce 19%, pozostali płacą odpowiednio: 5% płaci stawkę 30%, tylko 1% stawkę 40%. Z tym, że te dwie ostatnie stawki pokrywają wpływy podatkowe w wysokości ok. 20%. Podatek liniowy spowoduje, że te 20% wpływów zniknie i ktoś będzie musiał je pokryć. Otóż podniesie się inne podatki, które wpłacą najbiedniejsi, wszak kasa musi się bilansować. I nie chodzi tu o sprawiedliwość, lecz o gospodarkę. Najbiedniejsi swoje dochody lokują w mieszkania, zakupy inwestycyjne i żywnościowe napędzające zbyt i rozwój gospodarki, co przekłada się na nowe miejsca pracy. Najbogatsi dochody lokują na spekulacyjnych rynkach finansowych, które nie mają żadnego przełożenia na gospodarkę, a dają dochody wielkim bankom, korporacjom i finansowym pośrednikom. W ich interesie jest właśnie wprowadzenie „sprawiedliwego” podatku liniowego.
Niewyczerpany temat
Profesor Jerzy Życzyński przedstawił, omówił i poruszył ogromne bogactwo gospodarczych tematów, problemów, pozorów i zwykłych oszustw gospodarczych, które często przedstawia się jako sukcesy. Nie sposób ich nawet zasygnalizować w krótkiej notatce. Podobnie żywa i kompetentna dyskusja warta jest odrębnego zapisu. Waga poruszanych spraw, a także ich znaczenie dla naszej codziennej kondycji wymaga, aby wykład ten został w całości opublikowany w jak najbliższym czasie.
Adam Maksymowicz