Pierwszym Ślązakiem, który otrzymał Nagrodę Nobla z dziedziny nauk ścisłych był Fritz Jacob Haber. Urodził się we Wrocławiu 9 grudnia 1868 roku w zamożnej rodzinie kupieckiej pochodzenia żydowskiego. Jego ojciec Siegfried Haber wszedł do rady miasta i w latach 1876 – 1912 był Starszym Miasta Wrocławia. Prowadził dobrze prosperującą drogerię przy ul. Kiełbaśniczej. Młody Fritz uczęszczał do gimnazjum klasycznego św. Elżbiety, gdzie zainteresował się chemią, choć jego pasją była literatura. Po zdaniu matury w 1886 roku zapisał się na studia chemiczne na Uniwersytecie Berlińskim, a następnie studiował w Heiderbergu i Zurichu, a także we Wrocławiu. W 1891 roku obronił pracę doktorską z chemii organicznej na Uniwersytecie Berlińskim, której promotorem był Karl Liebermann. Po próbach pracy w przemyśle obejmuje stanowisko asystenta w Instytucie Chemii Paliw na politechnice (Technische Hochschule) w Karlsruhe, kierowanym przez Hansa Butnego. Tutaj w 1896 roku zrobił habilitację o węglowodorach otrzymując stanowisko wykładowcy ( Privatdozent), a już wkrótce za zbudowanie pierwszej elektrody szklanej (wraz z polskim uczonym Z.A. Klemensiewiczem) otrzymał stanowisko profesora zwyczajnego i powołany został na dyrektora Instytutu Chemii Paliw. W związku z wyczerpywaniem się zapasów saletry chilijskiej niemiecki przemysł zwrócił się do niego z propozycją badań nad sztucznym jej otrzymywaniem. W odpowiedzi na to opracował on metodę syntetycznego otrzymywania amoniaku. Znalazła ona szerokie zastosowanie dopiero w 1915 roku po zbudowaniu odpowiednich autoklaw, w których wodór o temp. 500° C można było poddać ciśnieniu 200 atmosfer (proces Habera – Boscha). Stworzyło to również przesłanki do „upłynniania węgla”. Opracowanie procesu otrzymywania amoniaku miało też ogromne znaczenie dla produkcji zbrojeniowej, jako że amoniak był podstawowym składnikiem materiałów wybuchowych. Po rozpoczęciu wojny jako znawca chemii gazów przystąpił do opracowania produkcji gazów bojowych. W randze kapitana osobiście kierował pierwszym niemieckim atakiem gazowym 22 kwietnia 1915 roku pod Ypern i w dniu 12 czerwca tego roku pod Bolimowem niedaleko Przasnysza. Państwa alianckie uznały go za zbrodniarza wojennego. Jego żona Clara, posiadająca doktorat z chemii usiłowała go odwieść od udziału w wojnie gazowej, co się jej jednak nie udało. Z tego powodu popełniła samobójstwo. Już po wojnie w roku 1919 otrzymał Nagrodę Nobla „za opracowanie syntezy amoniaku z pierwiastków azotu i wodoru”. Synteza ta stwarzała podstawę do pokonania największej ciągle plagi ludzkości – głodu. Mimo kryzysu powojennego Haber z niespożytą energią włączył się w tworzenie instytucji finansujących badania naukowe, co mu się w pełni powiodło. Prowadził nadal badania własne nad kinetyką, strukturą atomu oraz z zakresu fizyki kwantowej. Był współtwórcą teorii zwanej Haber – Born – Kreisproceβ. W końcowych latach swojej kariery poświęcił się nieudanym eksperymentom nad uzyskaniem złota z wody morskiej. Był człowiekiem wielkiej kultury, interesował się teatrem, literaturą i polityką. Po dojściu hitlerowców do władzy, mimo swych ogromnych zasług dla Niemiec stał się obiektem ataków antysemickich. Wydarzenia te całkowicie załamały go psychicznie i fizycznie. Znalazł azyl w Cambridge. Mając poważne problemy zdrowotne wyjechał na kurację do Szwajcarii. Podczas podróży zmarł 29 stycznia 1934 roku w Bazylei. Albert Einstein napisał o Haberze: „On był tragedią niemieckich Żydów, tragedią wzgardzonej miłości“

Adam Maksymowicz

Opracowano na podstawie: Piotr Greiner – Nobliści ze Śląska. Dom Współpracy Polsko – Niemieckiej. Gliwice – Opole 2005.